Dla chrześcijan Wielkanoc to święto upamiętniające mękę i śmierć, a następnie zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Nierozerwalnie wiąże się z obrzędami religijnymi, udziałem w mszach i modlitwach. Nie wszystkie tradycje wielkanocne w kulturze polskiej mają jednak korzenie w chrześcijaństwie. W naszym artykule przedstawimy Ci więc różne praktyki — od rytuałów kościelnych, aż po dawne zwyczaje wielkanocne wywodzące się z obrządków słowiańskich.
Wielkanoc jest świętem ruchomym. Zgodnie z ustaleniami soboru nicejskiego to święto przypada na pierwszy dzień po wiosennej pełni księżyca. Święta wielkanocne w roku 2023 wypadają w dniach 9-10 kwietnia. Warto zatem zastanowić się, czy w dniach następujących po nich nie wybrać się na urlop, by dłużej nacieszyć się rodziną i bliskimi.
Święta wielkanocne łączą się z wieloma obrzędami i zwyczajami, które towarzyszą lub poprzedzają Wielkanoc. Większość z nas może je znać lub praktykować. Jakie są zwyczaje wielkanocne w Polsce? Przyjrzyjmy się im bliżej.
Przygotowując się do świąt, chcemy, aby nasze mieszkanie było czyste i lśniące, dawało nam komfort i możliwość przyjmowania gości. Wiemy, że temat świątecznych porządków budzi wiele emocji, dlatego przygotowaliśmy poradnik, jak przejść przez temat porządków świątecznych szybko i sprawnie.
Kolejną z tradycji wielkanocnych jest zdobienie jajek. Skąd się wzięła? Tradycja ta pochodzi z Persji. W Persji jajka były traktowane jako symbol życia, amulet mający zapewnić zdrowie i pomyślność. Persowie robili więc pisanki po to, by podkreślić symbolikę samego jajka jako talizmanu mającego przynieść pomyślność.
Jak to się stało, że tradycja sprzed 4 tysięcy lat zagościła i zadomowiła się w naszych tradycjach wielkanocnych? Jajko w kulturze słowiańskiej było symbolem odrodzenia. W okresie przesilenia wiosennego zakopywano je pod progiem drzwi, by przyniosło obfitość i pomyślność. Popularność tego obyczaju była tak duża, a symbolika potężna, że po chrystianizacji obyczaje pogańskie zostały przekształcone i zaadaptowane do katolickich obrzędów.
Pierwsze pisanki na ziemiach polskich zostały odkryte w miejscowości Ostrówek w województwie opolskim, pochodzą z X wieku. Od tego czasu sposób zdobienia jajek wielkanocnych znacząco się zmienił. Możliwości, jakie mamy, jeśli chodzi o zdobienie jajek, są niegraniczone – wszystko zależy od naszej kreatywności. W ramach inspiracji poniżej pokazujemy popularne sposoby na zdobienie jajek.
1. Pisanki
Należy ugotować jajka i pozwolić im nieco przestygnąć. Następnie rozpuścić wosk w miseczce. Ostrym przyrządem, na ciepłym jeszcze jajku, należy narysować wzór, który chcemy, aby widniał na naszej pisance. Następnie zanurzamy jajko w przygotowanym barwniku. Trzymamy jajko przez 5–10 minut, następnie wyciągamy, czekamy aż jajko przeschnie. Wosk usuwamy pod płomieniem świeczki lub zapalniczki. Gotową pisankę smarujemy szmatką nasączoną oliwą, tak aby skorupka była błyszcząca.
Istnieje też wersja pisanek dla zabieganych! Na rynku dostępne są też specjalne markery do jajek. Ważne by były one bezkwasowe i aby nadawały się do malowania po żywności. Jeśli nie masz czasu na skomplikowany proces zdobienia jajek, postaw na łatwiejsze rozwiązanie.
2. Kraszanki
Możesz je zrobić, gotując jajka w kolorowych, naturalnych barwnikach. Mamy kilka sprawdzonych pomysłów jak to zrobić! Zainspiruj się poradami Sylwii Majcher na przygotowanie kolorowych dzieł sztuki. Co więcej, zrobisz je łatwo i w duchu zero waste.
3. Wyklejanki
Jajka możemy okleić na różne sposoby i zgodnie ze swoim upodobaniem. Fragmentami zdjęć z magazynów i hasłami z gazet, bibułą, kolorowym papierem. Mogą to być nawet wzory 3D. Na przykład sznurki ukręcone z bibuły lub kulki z bibuły. Im bardziej kolorowo, tym lepiej.
Tradycyjnie koszyczek wielkanocny wypełnia się produktami do święcenia, ale ich lista jest dość mocno ograniczona i zdefiniowana. Co powinno być w koszyczku wielkanocnym? Są to oczywiście produkty nieodłącznie kojarzące się ze świętami, a w tym m.in. jaja, chleb, chrzan, sól, wędlina, ser, ciasto oraz baranek wielkanocny (cukrowy lub z ciasta).
Tradycyjne przysmaki Wielkanocne – jest ich sporo! Każdy znajdzie coś dla siebie. Na naszej stronie z przepisami wielkanocnymi znajdziesz wiele pysznych inspiracji.
Do tradycji związanych z Wielkanocą należą oczywiście posiłki spożywane w gronie rodziny i gości. Te nie mogą się natomiast obejść bez odświętnie udekorowanego stołu. Najczęściej ozdabia się go białym obrusem i akcentami kojarzącymi się z wiosną, takimi jak gałązki wierzby czy forsycji. Na blacie nie powinno również zabraknąć pisanek — można wyeksponować je w koszyczku bądź w przezroczystym wazonie.
Warto zresztą pokusić się o udekorowanie całego domu. Przygotowywanie ręcznie robionych ozdób — na przykład figurek baranków czy kwiecistych wianków — może się nawet okazać ciekawą tradycją wielkanocną dla dzieci. To idealny pomysł na to, jak wspólnie spędzać czas, a jednocześnie zaprosić wiosnę do swojego mieszkania.
To zwyczaj wielkanocny, który wywodzi się z tradycji chrześcijańskiej. Uroczystości wielkanocne zaczynają się w czwartek od wieczerzy paschalnej, a kończą uroczystą mszą świętą rezurekcyjną, na której celebruje się zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, a co za tym idzie pokonanie ciemności i mroku przez wiarę i dobro. Można zatem bardzo ogólnie powiedzieć, że śniadanie wielkanocne jest formą radosnej biesiady, która powinna być wypełniona tradycyjnymi, symbolicznymi potrawami.
Osoby wierzące w trakcie śniadania wielkanocnego spożywają też produkty, które zostały poświęcone podczas sobotniego obrzędu błogosławieństwa pokarmów. W koszyczku wielkanocnym powinny się znajdować bardzo konkretne produkty, które nawiązują do symboliki Zmartwychwstania.
Oprócz święconki na stole powinny się znaleźć produkty, które lubimy, na które mieliśmy ochotę, ale których jako osoby wierzące nie spożywaliśmy w okresie postu, lub na które z racji diety normalnie byśmy sobie nie pozwolili. Poniżej lista tradycyjnych polskich klasyków świątecznych stołów wielkanocnych.
Zwany również śmigusem-dyngusem, obchodzony jest zawsze w Poniedziałek Wielkanocny. Tradycyjnie w tym dniu oblewamy się wodą. Skąd wywodzi się ten obyczaj? Święto to wywodzi się z obrządków słowiańskich. Początkowo były to dwa różne święta. Śmigus polegał na delikatnym biciu po nogach witkami wierzby i oblewaniu zimną wodą, a czynności te miały symbolizować wiosenne oczyszczenie z brudu i grzechu. Dyngus, a w zasadzie dyngusowanie, było obyczajem polegającym na możliwości wykupienia się pisankami od podwójnego lania (wodą i witkami). Polegał on na wychodzeniu z domu z pisankami i innymi pysznościami, odwiedzaniu znajomych i „przekupywaniu” jedzeniem w celu uniknięcia obyczaju śmigusa.
W dzisiejszych czasach na lany poniedziałek najbardziej cieszą się dzieci, które w tym dniu mają niemałą zabawę w polewaniu siebie nawzajem i rodziców zimną wodą.
To niemiecki zwyczaj wielkanocny, który polega na obdarowywaniu bliskich, a szczególnie dzieci, drobnymi upominkami. Zwyczaj ten wyjątkowo dobrze znany jest na Śląsku i w Wielkopolsce. Jak wygląda szukanie zajączka i na czym polega? Upominków szuka się zwykle przed wielkanocnym śniadaniem. Można przygotować specjalny koszyczek, do którego z soboty na niedzielę zajączek wkłada upominki albo poukrywać świąteczne upominki (najczęściej czekoladowe jajka) w różnych miejscach w domu i ogrodzie. Obdarowywani zaczynają wtedy dzień od radosnego poszukiwania.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat tego święta i zaplanować zakupy drobnych podarków, mamy dla ciebie zbiór inspiracji.
W chrześcijaństwie Wielkanoc uchodzi za najważniejsze święto w roku. W Polsce śmierć i zmartwychwstanie Jezusa upamiętnia się więc przede wszystkim udziałem w nabożeństwach kościelnych. Choć same święta trwają teoretycznie dwa dni, to osoby wierzące przygotowują się do nich znacznie dłużej — w praktyce już od Środy Popielcowej.
Kluczowy dla chrześcijan jest Wielki Tydzień, a zwłaszcza jego końcówka, czyli Triduum Paschalne. Co ciekawe, każdy z jego dni odznacza się nieco innym charakterem: Wielki Czwartek to chwile zadumy i modlitwy, Piątek — żałoby i umartwiania się, a Sobota — wyczekiwania. Kulminację stanowi oczywiście celebracja Zmartwychwstania Pańskiego w Wielką Niedzielę.
Które zwyczaje i tradycje wielkanocne mają zatem największe znaczenie z perspektywy Kościoła?
W tradycji katolickiej karnawał jest okresem poprzedzającym post, a ostatki to ostatni tydzień poprzedzający Wielki Post. To czas, w którym możemy popuścić pasa, pojeść, wybawić się i przygotować na okres wstrzemięźliwości i umiarkowania.
Wielki Post to nic innego jak 40-dniowe przygotowanie do świąt Wielkanocy. Rozpoczyna się Środą Popielcową, kiedy posypujemy głowę popiołem w wyrazie pokuty i pokory, tym samym wchodząc w okres Wielkiego Postu, który przygotowuje ducha i ciało na Zmartwychwstanie Pańskie. Dla wierzcych to okres wzmożonej modlitwy, jałmużny polegającej na rozmowie i przebywaniu z drugim człowiekiem, pomocy mu, oraz narzucenia sobie ograniczeń w jedzeniu i piciu.
To święto w Kościele katolickim, które upamiętnia przybycie Chrystusa do Jerozolimy. Niedziela Palmowa rozpoczyna okres wyciszenia i przygotowania się do świąt. Niedziela Palmowa jest obecna w Polsce od średniowiecza. W tym dniu wierni przychodzą do kościołów z palmami i palemkami, które symbolizują pomyślność i mają odpędzać złe moce. Palmy nawiązują też do gałązek palmowych, jakimi witano Jezusa w Jerozolimie.
Obyczaj wywodzi się z religii rzymskokatolickiej, w Polsce pojawił się w IV wieku. To czas, w którym upamiętniane są ostatnie dni życia Jezusa Chrystusa. Wielki Tydzień rozpoczyna Niedziela Palmowa, a kończy je triduum paschalne, w którego skład wchodzą: msza w Wielki Czwartek, zwana również mszą Wieczerzy Pańskiej, Wielki Piątek – będący liturgią Męki Pańskiej, Wielka Sobota – czyli czuwanie przy grobie Pańskim oraz Niedziela Wielkanocna – święto Zmartwychwstania Pańskiego.
Oprócz uroczystości wywodzących się z kalendarza liturgicznego, świętom wielkanocnym towarzyszą inne ciekawe obrzędy i obyczaje. Warto je poznać, choćby po to, by móc kultywować tradycje przodków, dobrze się tym bawiąc.
Zwyczaj wielkanocny pochodzący z Wielkopolski. To gromadne występy chłopięcej kapeli, która wychodzi na uliczki wsi, grając i śpiewając lokalne przyśpiewki i pieśni. Nazwa pochodzi z łaciny, w języku polskim słowo puer oznacza chłopca. Grajkowie ubrani są w niecodzienne stroje, kożuchy i wysokie czapki z kolorowej bibuły. Chodzą od domu do domu, wesoło śpiewając pieśni wielkanocne, żartując, życząc wesołych świąt. Obyczaj ten ma miejsce w Niedzielę Palmową.
Zwyczaj obchodzony jest głównie na Kujawach. Wiąże się on z rygorystycznym obchodzeniem postu i zamienianiu ulubionych potraw na postny żur i śledzika, które były głównymi pozycjami w menu mieszkańców Kujaw przez 40 dni postu. Wraz z nadejściem Wielkiego Piątku i zakończeniem postu świętowano zmianę menu, wynosząc z domu śledzia (wieszając go na ściętej gałązce wierzby przed domostwem), a gar z żurem zakopywano w ogrodzie. Po odbyciu ceremoniału pożegnania postnych dań można było przejść do przygotowywania dań świątecznych (i podjadania wiktuałów).
To kujawski zwyczaj wielkanocny. Wieczorem w Niedzielę Wielkanocną mieszkańcy zbierają się na placach, panowie stają na podwyższeniu i wygłaszają wierszyki pochwalne na temat okolicznych panien. W ramach tego święta kawalerowie zapowiadali też, ile wody wyleją na poszczególne panny w lany poniedziałek.
Jak większość obyczajów, tak i ten jest już marginalnie praktykowany, głównie w podkrakowskich wsiach. Odbywa się on w Poniedziałek Wielkanocny, wywodzi się jednak ze słowiańskich obrzędów wypędzania zimy. W ramach tego obyczaju mężczyzna, przebrany za kobietę z usmoloną twarzą, wraz z towarzyszami wędrował od chaty do chaty, wesoło śpiewając i prosząc o datki i zapomogę. Święto to najprawdopodobniej wywodzi się z legendy o kapłance strzegącej ogniska w świątyni pogańskiej. Kapłanka ta wychodziła ze świątyni tylko raz w roku, wraz z nadejściem wiosny i chodziła od domostwa do domostwa w poszukiwaniu swojej następczyni.
To zabawna tradycja wielkanocna, która jest żywa jeszcze w wielu domach. Polega na stukaniu się pisankami przez dwie osoby. Ten z domowników, który jako pierwszy rozbije skorupkę jajka swojego przeciwnika, wygrywa zawody. To system pucharowy. Osoba, która wygra rozgrywkę, zabiera jajko przeciwnika i kontynuuje walkę z pozostałymi domownikami aż do wygrania.
Sposób celebrowania Wielkanocy w Polsce to efekt łączenia się wielu różnych wpływów kulturowych. Choć samo święto ma charakter religijny, niektóre dawne praktyki wielkanocne sięgają nawet obrządków słowiańskich. Co więcej, w każdym regionie kraju zwyczaje te mogą wyglądać nieco inaczej. Warto wracać do nich co roku, aby wciąż przekazywać je kolejnym pokoleniom.
Niedostępne
Oferta już wygasła
Aktywacja przypominania!
Potwierdzenie przypomnienia
Otrzymasz przypomnienie w dniu ${date} o godzinie ${time}.
Wymagana aktywacja wiadomości (e-mail)
